Mijn werk als straatpastor speelt zich meestal af in de stad, naast een dag per week in de gevangenis. Heel concreet en heel praktisch. Maar soms is het goed om samen te komen en op een wat theoretischer vlak naar je werk te kijken. Daarom was ik een paar dagen terug deelnemer – en op bescheiden schaal ook medewerker – aan een studiedag op de theologische faculteit in Brussel over ‘God in the city’. Ik gaf daar onder andere vanuit mijn Gentse ervaringen een korte reactie op een lezing van Erica Meijers, universitair docent Diaconaat aan de Protestantse Theologische Universiteit in Groningen. In die reactie ging ik vooral in op de invloed van de taal waarmee we spreken over de stad en haar bewoners.
De taal die wij gebruiken heeft de macht om mensen uit te sluiten of om hen juist ‘in te sluiten’, op heilzame wijze deel te maken van een groter geheel. Nu weten we allemaal dat in de laatste paar jaren het gebruik van inclusieve taal verdacht is gemaakt, vooral door diegenen die erop uit zijn om bewegingen die naar meer inclusiviteit streven in diskrediet te brengen. ‘Woke’ – oorspronkelijk een word dat verwijst naar bewust-zijn van de vele vormen van ongelijkheid in onze wereld – wordt verdacht of belachelijk gemaakt. Maar al die pogingen om inclusief taalgebruik in een slecht daglicht te stellen, veranderen niets aan het feit dat taal ertoe doet en macht heeft. Hoe we over mensen spreken bepaalt in belangrijke mate hoe we naar die mensen kijken. En daarmee: welke waarde we aan die mensen hechten.
‘Vandalisme’ of ‘straatkunst’? Taal doet ertoe
Om maar een voorbeeld te noemen dat dicht bij mijn werk als straatpastor ligt: in Finland is men een paar jaar geleden begonnen met dak- en thuisloosheid uit te bannen door een consequent ‘Housing first’ (woonruimte eerst) beleid te voeren. Dit is natuurlijk niet zonder z’n eigen problemen, maar in het algemeen heeft het toch wel zó goed gewerkt dat zelfs de pas verkozen rechtse regering het niet wil veranderen. Eén van de vele aspecten is de manier waarop de beleidsmakers spreken over diegenen die we doorgaans ‘dak- en thuisloos’ noemen. In beleidsdocumenten wordt in plaats daarvan gesproken van ‘urgente woningzoekenden’. In het benoemen van deze mensen verschoof de aandacht dus van wat zij niet hebben naar wat zij nodig hebben, en wel dringend nodig. Dat mag een summier verschil lijken. Het maakt echter een reëel verschil of je je beleid verwoordt in termen van wat mensen niet hebben ofwel in termen van wat mensen dringend nodig hebben.
Maar dit soort voorbeelden zijn – helaas – uitzonderingen. Veel vaker wordt er over straatbewoners (ik houd zelf ook niet van de term ‘dak- en thuislozen’) gesproken alsof zij zelf de hoofdoorzaak zijn van hun eigen dakloosheid. Nu is er bij dakloosheid vrijwel altijd sprake van meer dan één oorzaak, maar de hoofdoorzaken liggen veel meer op maatschappelijk vlak dan op individueel vlak. Armoede die van de ene generatie op de andere wordt doorgegeven; een schrijnend tekort aan bewoonbare woningen; de zogeheten ‘vermaatschappelijking’ (lees: afbraak – taal doet ertoe!) van de geestelijke gezondheidszorg waardoor psychiatrische patiënten en andere psychisch kwetsbare mensen in de praktijk op straat terecht gekomen zijn. Ik noem er maar een paar. ‘Domme pech’ in de vorm van echtscheiding of je job kwijtraken is trouwens ook een belangrijke factor.
Ik zal de dag verwelkomen dat er in Belgisch beleid ook wordt gesproken over ‘urgent woningzoekenden’ als het gaat om mensen zonder deftig dak boven hun hoofd. En als – in het verlengde van andere taal – de hoofdoorzaken eindelijk eens aangepakt worden. Want anders blijft ook mijn werk en het harde werk van vele anderen dweilen met de kraan open, om maar eens een versleten beeldspraak te gebruiken.
2 Responses to Taal doet ertoe!